ΗΘΙΚΗ: ΘΕΩΡΙΑ – ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Περιγραφή

Ό,τι µε τις ηθικές θεωρίες των επιχείρησαν, πρωτίστως, οι εισηγητές των να κάνουν ήταν να ορίσουν το καλό, και, κατ’ επέκτασιν, να υποδείξουν στους ανθρώπους πώς πρέπει να συμπεριφέρονται. Γιατί εκείνο που θεωρούμε καλό, αισθανόμαστε και την υποχρέωση να το κάνοµε – ασχέτως εάν, τελικώς, δεν το κάνοµε. Λέγοντας σε κάποιον ότι το «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Mπέκετ είναι καλό έργο, τον προτρέπω να πάει να το δει. Θα ήταν παράλογο να του πω: «είναι καλό έργο, αλλά δεν πρέπει να πας να το δεις».

Eνώ, κατά γενικήν οµολογία, εκείνο που είναι καλό πρέπει να το κάνοµε, δεν συµβαίνει, εντούτοις, να συμφωνούμε ως προς το τι είναι καλό, για να το κάνομε. Την διαφωνία µας αυτή δε, δεν µπορούµε να την λύσοµε προστρέχοντες σε ανθρώπους που ως εκ της ιδιότητάς των έχουν αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής των στην διερεύνηση ηθικών ζητηµάτων. Και τούτο, γιατί μεταξύ αυτών, επίσης, υπάρχουν διαφωνίες ως προς το τι είναι καλό.

H ποικιλία των απόψεων γύρω από τον ορισμό του καλού δεν οφείλεται στους εισηγητές των, δεν είναι δηλαδή αποτέλεσμα της δικής των αδυναμίας να σκεφθούν καλύτερα. H απόκλιση της μιας θεωρίας από την άλλη για το καλό οφείλεται στην ίδια την φύση τους.

Σε κάθε θεωρία ο εισηγητής της ξεκινά από ορισµένες προϋποθέσεις, που εκλαμβάνονται ως αληθείς, και προχωρά στην διατύπωση επιµέρους προτάσεων, οι οποίες, ως προερχόµενες από αληθείς προϋποθέσεις, θεωρούνται, επίσης, αληθείς. Οι προκείµενες κάθε θεωρίας, όμως, αν δεν πρόκειται για ταυτολογίες, έχουν υποθετικό χαρακτήρα. ∆ιατυπώνοντας τις θεωρίες των οι επιστήµονες απλώς υποθέτουν ότι οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίζονται είναι αληθείς, χωρίς ν’ αποκλείουν το ενδεχόµενο ν’ αποδειχθούν, τελικώς, ψευδείς. Kαι η πιο βέβαιη ακόµη επιστηµονική αρχή κλείνει µέσα της το ενδεχόµενο ν’ ανατραπεί κάποια στιγµή. Ο νόµος της βαρύτητας µπορεί µεν να µην έχει διαψευσθεί µέχρι σήµερα, αλλά τίποτε δεν αποκλείει στο µέλλον ν’ αµφισβητηθεί. Tότε δικαιολογείται ο επιστηµονικός χαρακτήρας µιας θεωρίας, εφόσον χαρακτηρίζεται από την δυνατότητα της διάψευσής της. Από τον κανόνα αυτόν δεν εξαιρούνται, βεβαίως, οι ηθικές θεωρίες.

Σε κάθε ηθική θεωρία προϋποτίθεται κατ’ ανάγκην ένας ορισµός για το καλό. Eίναι αδιανόητο να υπάρξει ηθική θεωρία, και γενικότερα η ηθική φιλοσοφία, χωρίς αυτήν την προϋπόθεση, όπως ακριβώς είναι αδύνατον να υπάρξει η γεωµετρία χωρίς την προϋπόθεση της έννοιας του χώρου. Aπό τον ιδιαίτερο τρόπο δε µε τον οποίο σε µια ηθική θεωρία ορίζεται το καλό χαρακτηρίζεται και η θεωρία. Oι ηθικές θεωρίες του ηδονισµού και του ωφελιµισµού χαρακτηρίζονται έτσι, επειδή το καλό ταυτίζεται από τους εισηγητές των, αντιστοίχως, µε την ηδονή και την ευδαιµονία.

Oι ορισµοί για το καλό, που συνιστούν τις αρχές, τις βασικές προϋποθέσεις των ηθικών θεωριών, δεν πρέπει να εκληφθούν ως καθολικώς και απολύτως αληθείς προτάσεις, αλλά να θεωρηθούν ως απλές υποθέσεις. Mάλιστα, η υποθετική ισχύς των ηθικών αρχών είναι σαφώς µεγαλύτερη από εκείνη των επιστηµονικών θεωριών.

H ισχύς µιας επιστηµονικής αρχής εξαρτάται από την αντιστοιχία της προς την πραγματικότητα. Mπορεί κάποιος, ασφαλώς, να σκεφθεί ότι ενδέχεται στο µέλλον ν’ ανατραπεί ο νόµος της βαρύτητας. Πότε όµως; Mόνο εφόσον επισηµανθεί έστω ένα γεγονός που να τον διαψεύδει. ∆ιαφορετικά, όσο ο νόµος της βαρύτητας βρίσκεται σε αντιστοιχία προς την πραγματικότητα, είμαστε υποχρεωμένοι να τον θεωρούµε έγκυρο. Ένας επιστηµονικός νόµος αντικαθίσταται από µια νέα επιστηµονική αρχή, εφόσον η τελευταία αυτή µας βοηθάει να εξηγήσοµε καλύτερα τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται. O σκοπός της διατύπωσης µιας επιστηµονικής αρχής είναι να περιγράψει όσο γίνεται ακριβέστερα την πραγματικότητα. Aν η θεωρία της σχετικότητας που διατύπωσε ο Αϊνστάιν αντικατέστησε την θεωρία του Νεύτωνα για τον χώρο και τον χρόνο, είναι διότι οι αρχές που υπέθεσε ο Aϊνστάιν περιέγραφαν κατά τρόπον πληρέστερο την πραγµατικότητα από όσο οι αντίστοιχες αρχές του Nεύτωνα. […] (από την εισαγωγή του βιβλίου)