ΗΘΙΚΗ

Description

Στην Ηθική του Σπινόζα συνδέονται συστηματικά οι διαφορετικές διαστάσεις της φιλοσοφίας, η μεταφυσική, η γνωσιολογία, η ηθική και η πολιτική. Μέσω της γεωμετρικά δομημένης επιχειρηματολογίας του έργου, υποστηρίζεται η ενότητα σώματος και πνεύματος, η ισοδυναμία του φιλοσοφικού λόγου με την πράξη και αναπτύσσεται η δυνατότητα μετασχηματισμού του ανθρώπου και της κοινωνίας, από την κατάσταση της δουλείας στην ελευθερία.
Για τον Σπινόζα, «ο ελεύθερος άνθρωπος δεν σκέφτεται κανένα πράγμα λιγότερο από ό,τι τον θάνατο και η σοφία του είναι μελέτη όχι θανάτου αλλά ζωής» (Ηθική, IV, Πρόταση 67). Η φιλοσοφία του μελετά τα ανθρώπινα πάθη, απομυθοποιεί τα καθιερωμένα πρότυπα του καλού και του κακού και ανανεώνει την έννοια του αγαθού: σημασία έχει τόσο να κατανοήσουμε την πραγματικότητα, όσο και να τη βελτιώσουμε.
Από τα φιλοσοφικά συστήματα του 17ου αιώνα, το έργο του Σπινόζα έχει ασκήσει τη μεγαλύτερη επίδραση στη σύγχρονη φιλοσοφία, στη λογοτεχνία, στη θεωρία της επιστήμης· έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών και διαφορετικών ερμηνευτικών προσεγγίσεων, προκαλώντας ακόμα και σήμερα να επιστρέψουμε στη μελέτη του.
Ο Μπαρούχ Σπινόζα γεννήθηκε στο Άμστερνταμ στις 24 Νοεμβρίου 1632. Οι γονείς του ήταν εβραϊκής καταγωγής και είχαν μεταναστεύσει από την Πορτογαλία. Ο Μπαρούχ (= ευλογημένος) αφού φοιτήσει στο σχολείο της εβραϊκής κοινότητας, στη συνέχεια ασχολείται με την οικογενειακή επιχείρηση εισαγωγών-εξαγωγών. Σε ηλικία 22 χρονών, αρχίζει να αμφισβητεί τους περιορισμένους στόχους των οικονομικών συναλλαγών, αναζητώντας μια ευρύτερη μόρφωση και ένα νέο τρόπο ζωής. Μαθαίνει λατινικά, εισάγεται στη νέα επιστήμη της εποχής και αποκτά ένα νέο κύκλο συνομιλητών και φίλων. Τον Ιούλιο του 1656, αφορίζεται από την εβραϊκή κοινότητα· ο ίδιος δεν θα επιχειρήσει να επιστρέψει στους κόλπους της, ούτε όμως θα ασπασθεί άλλο θρησκευτικό δόγμα. Το 1661 εγκαθίσταται στο Ρέινμπυρχ, ασκεί την τέχνη λείανσης φακών για βιοποριστικούς λόγους και παρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Λέιντεν. Τα δύο πρώτα έργα του, η Πραγματεία για τη διόρθωση του νου και η Συνοπτική πραγματεία δεν δημοσιεύονται, αλλά κυκλοφορούν ανάμεσα σε φίλους και συνομιλητές του. Το 1663 δημοσιεύονται Οι αρχές της καρτεσιανής φιλοσοφίας. Μέρος Ι & II. Το 1665, ενώ έχει γράψει τα δύο πρώτα μέρη της Ηθικής, αποφασίζει να αφοσιωθεί στη συγγραφή της Θεολογικο-πολιτικής πραγματείας, η οποία δημοσιεύεται ανωνύμως και προκαλεί θύελλα αντιδράσεων. Το 1675 ο Σπινόζα ολοκληρώνει τη συγγραφή της Ηθικής, αποφασίζει όμως να αναστείλει τη δημοσίευση του ωριμότερου έργου του, για να μην οξυνθούν οι αντιδράσεις από τους εκκλησιαστικούς κύκλους. Έχοντας υποστηρίξει στο τέταρτο μέρος της Ηθικής, ότι η ελευθερία και η ευτυχία του ανθρώπου είναι δυνατές μόνο στην κοινωνική ζωή, συνεχίζει την πολιτική του θεωρία γράφοντας την Πολιτική πραγματεία, η οποία έμεινε ανολοκλήρωτη λόγω του θανάτου του, το 1677.